Η Wikipedia είναι ένα πρωτοφανές επίτευγμα. Αλλά οι ανισότητες μεταξύ των φύλων στις σελίδες της δεν είναι απλώς αντανάκλαση αυτών που ήδη υπάρχουν στην κοινωνία.
Η Wikipedia είναι μια από τις πιο σημαντικές πλατφόρμες γνώσης στον κόσμο. Κατατάσσεται μεταξύ των δέκα κορυφαίων ιστοτόπων με τις περισσότερες επισκέψεις παγκοσμίως –αμέσως μετά το Google και το YouTube– προσελκύει πάνω από έξι δισεκατομμύρια μηνιαίες επισκέψεις και προσφέρει περιεχόμενο σε σχεδόν 300 γλώσσες.
Συχνά θεωρείται ως ένας δημοκρατικός χώρος όπου ο καθένας μπορεί να επεξεργαστεί το περιεχόμενο και να συνεισφέρει, αλλά η Wikipedia παραμένει πεδίο μάχης για ιδεολογικές αντιπαραθέσεις. Παρά τις δεξιές επικρίσεις
Ενώ η αποστολή της είναι να συμπεριλάβει το «σύνολο όλων των ανθρώπινων γνώσεων», η έρευνά μου δείχνει ότι μόνο το 19% των βιογραφιών της αφορούν γυναίκες( Women and Wikipedia | Universitat de Barcelona) και μόλις το 10-15% των συντακτών της είναι γυναίκες. Αυτή η ανισότητα διαστρεβλώνει την ιστορική καταγραφή και ενισχύει την αορατότητα της συμβολής των γυναικών σε τομείς όπως η επιστήμη, η πολιτική, η λογοτεχνία και ο ακτιβισμός.
Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, είναι ζωτικής σημασίας για τη Wikipedia να είναι αμερόληπτη. Πέρα από την παροχή πληροφοριών σε δισεκατομμύρια ανθρώπους, είναι επίσης μια από τις πιο ευρέως χρησιμοποιούμενες πηγές για την εκπαίδευση συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης όπως το ChatGPT. Τυχόν προκαταλήψεις στο περιεχόμενό της κινδυνεύουν να ενισχυθούν και να διαιωνιστούν, εδραιώνοντας περαιτέρω τις συστημικές ανισότητες καθώς αναπτύσσονται αυτές οι τεχνολογίες.
Είναι καιρός να εξετάσουμε αυτά που εμποδίζουν τη Wikipedia να επιτύχει πραγματική ισότητα, καθώς και τις προσπάθειες που καταβάλλονται για να κλείσει αυτό το ψηφιακό χάσμα.
Ένα συστημικό ζήτημα
Πρόσφατες έρευνες, συμπεριλαμβανομένης μιας επισκόπησηςWikipedia gender gap: a scoping review | Profesional de la información που διεξήχθη από το πρόγραμμα Women&Wikipedia Women&Wikipedia | Universitat de Barcelona του Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης, αναδεικνύουν τρεις αλληλένδετες εξηγήσεις για το χάσμα μεταξύ των φύλων στη Wikipedia:
Η υπόθεση του «προβλήματος των γυναικών»: Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, οι γυναίκες είναι λιγότερο πιθανό να συνεισφέρουν λόγω έλλειψης χρόνου. Αυτό συχνά οφείλεται σε οικογενειακές υποχρεώσεις φροντίδας ή σε έλλειψη εμπιστοσύνης ή ενδιαφέροντος για την ψηφιακή συνεργασία. Ωστόσο, από μόνη της, η θεωρία αυτή επιρρίπτει την ευθύνη αποκλειστικά στις γυναίκες και αγνοεί τα διαρθρωτικά εμπόδια.
Η υπόθεση του «φαινομένου του καθρέφτη»: Η Wikipedia αντανακλά τις ανισότητες που υπάρχουν στην κοινωνία στο σύνολό της. Η υποεκπροσώπηση των γυναικών στα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης και στον ακαδημαϊκό χώρο σημαίνει ότι και στη Wikipedia είναι λιγότερες οι αξιόλογες γυναίκες για τις οποίες γράφουν και τις οποίες παραθέτουν. Ωστόσο, οι κοινοτικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων της Wikipedia ενισχύουν επίσης την προκατάληψη λόγω φύλου.
Η υπόθεση του «συστημικού προβλήματος»: Η κουλτούρα, οι πολιτικές και οι δυναμικές εξουσίας της Wikipedia ευνοούν τους καθιερωμένους συντάκτες (κυρίως άνδρες) και δημιουργούν ένα μη φιλόξενο περιβάλλον για τους νεοεισερχόμενους, ιδίως τις γυναίκες.
Ποσοστό ανδρών και γυναικών συντακτών της Wikipedia. Σημειώστε ότι πολλές γυναίκες επεξεργάζονται το περιεχόμενο με την προεπιλεγμένη επιλογή ανδρικού προφίλ και ότι η Wikipedia προσφέρει μόνο επιλογές ανδρικού ή γυναικείου προφίλ κατά την εγγραφή ενός νέου συντάκτη. [Women&Wikipedia/Παρέχεται από τον συγγραφέα (χωρίς επαναχρησιμοποίηση)]
Αυτοί οι παράγοντες συμβάλλουν στη διατήρηση της προκατάληψης λόγω φύλου στην πλατφόρμα. Η μελέτη διαπίστωσε ότι οι βιογραφίες των γυναικών προτείνονται συχνότερα για διαγραφή, συχνά με τον ισχυρισμό ότι δεν έχουν «αξιοσημείωτη αξία»: μια απαίτηση που είναι πιο δύσκολο να ικανοποιήσουν οι γυναίκες λόγω του ιστορικού αποκλεισμού τους από τις παραδοσιακές πηγές αναγνώρισης.
Επιπλέον, οι γυναίκες αντιμετωπίζουν μεγαλύτερα εμπόδια στην εμφάνισή τους στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα οποία αποτελούν την κύρια πηγή πληροφοριών για τα λήμματα της Wikipedia. Τα νέα λήμματα της Wikipedia δεν μπορούν να δημιουργηθούν από το μηδέν – πρέπει να βασίζονται σε όσα έχουν ήδη αναφερθεί σε εξωτερικές πηγές.
Το πρόγραμμα Cover Women (2024-25) | Universitat de Barcelona –μια άλλη εν εξελίξει μελέτη της ίδιας ερευνητικής ομάδας του Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης, που χρηματοδοτείται από την Eρευνητική Eπιχορήγηση του Ιδρύματος Wikimedia– αναλύει την εκπροσώπηση των γυναικών και άλλων περιθωριοποιημένων ομάδων στη Wikipedia σε επτά γλώσσες.
Κατά τη διάρκεια μιας δεκαετούς περιόδου, η έρευνα ανέλυσε 22.924 βιογραφίες που εμφανίζονται στην αγγλική και ισπανική πρώτη σελίδα της Wikipedia. Διαπίστωσε ανησυχητικές ανισότητες, όχι μόνο ως προς το φύλο, αλλά και ως προς την εθνικότητα, τη θρησκεία, τη γλώσσα, το επάγγελμα και τη φυλή. Τα βασικά ευρήματα του έργου σε καθέναν από αυτούς τους τομείς ήταν τα εξής:
Φύλο: Στις βιογραφίες της αγγλικής Wikipedia το ποσοστό των γυναικών ήταν μόλις 29% και στην ισπανική Wikipedia ακόμη χαμηλότερο, 18%. Τα μη δυαδικά άτομα ήταν σχεδόν ανύπαρκτα.
Εθνικότητα και φυλή: Τα περισσότερα άτομα που εμφανίζονται στην κεντρική σελίδα της Wikipedia ήταν λευκά. Οι φυλετικοί χαρακτηρισμοί εφαρμόζονταν με ασυνέπεια – τα λευκά άτομα σπάνια κατηγοριοποιούνταν με βάση τη φυλή, ενώ τα μαύρα άτομα προσδιορίζονταν ρητά ως τέτοια. Αυτό αποκαλύπτει μια υποκείμενη προκατάληψη στον τρόπο με τον οποίο η φυλή γίνεται αντιληπτή και χαρακτηρίζεται από τους συντάκτες της Wikipedia.
Θρησκεία: Οι χριστιανοί κυριαρχούσαν, με σημαντικά μικρότερη παρουσία μουσουλμάνων, ινδουιστών ή βουδιστών.
Μητρική γλώσσα: Τα αγγλόφωνα άτομα παρουσιάζονταν σε συντριπτική πλειοψηφία, τονίζοντας περαιτέρω τη δυτικοκεντρική προκατάληψη στην επιλογή περιεχομένου.
Επάγγελμα: Οι πολιτικοί, οι επιστήμονες και οι συγγραφείς ήταν τα πιο συχνά προβαλλόμενα επαγγέλματα, ενώ τομείς που παραδοσιακά συνδέονται με τις γυναίκες, όπως η νοσηλευτική ή η φροντίδα, ήταν σχεδόν απόντες. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι, ενώ ένα από τα πιο συνηθισμένα επαγγέλματα γυναικών με λήμματα στη Wikipedia είναι ηθοποιός –συμπεριλαμβανομένων πολλών από τη βιομηχανία ταινιών ενηλίκων– το επάγγελμα αυτό δεν εμφανίζεται στην κεντρική σελίδα.
Πολύπλοκες οδηγίες
Η επιμέλεια της κεντρικής σελίδας της Wikipedia γίνεται από μια μικρή ομάδα εθελοντών συντακτών που ακολουθούν τις κατευθυντήριες γραμμές της κοινότητας για να διασφαλίσουν την ποιότητα και τη συνάφεια. Ωστόσο, οι οδηγίες αυτές μπορεί να είναι δύσκολες για νέους συντάκτες, καθώς είναι γεμάτες με ακρωνύμια και εξειδικευμένη ορολογία.
Δεδομένα από 4.000 σελίδες της Wikipedia. [«Η πρώτη σελίδα της Wikipedia – 10 χρόνια εξέλιξης»/Women&Wikipedia, Παρέχεται από τον συγγραφέα (όχι επαναχρησιμοποίηση)]
Η διαδικασία επιλογής διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από το επίπεδο εμπειρίας των συντελεστών, και μόνο όσοι έχουν συγκεκριμένους ρόλους και επαρκή εμπειρία μπορούν να συμμετέχουν ενεργά στη λήψη αποφάσεων. Σε ορισμένες περιπτώσεις, επιτρέπεται η συμμετοχή της κοινότητας μέσω ψηφοφορίας, αλλά και αυτές συχνά περιορίζονται σε έμπειρους συντάκτες που πληρούν ορισμένα κριτήρια.
Ενώ ορισμένα τμήματα προσπαθούν ενεργά να εξουδετερώσουν την προκατάληψη προωθώντας την ποικιλομορφία και τα υποεκπροσωπούμενα θέματα, το τελικό περιεχόμενο αντανακλά τελικά τα ενδιαφέροντα και τις προτεραιότητες των πιο ενεργών συντακτών, οι συνεισφορές των οποίων διαμορφώνουν την προβολή των πληροφοριών στην πλατφόρμα. Οι προκαταλήψεις και οι διακρίσεις που διαπιστώθηκαν από το πρόγραμμα Cover Women δείχνουν ότι οι τρέχουσες προσπάθειες για ουδέτερη επιλογή περιεχομένου δεν επαρκούν συνολικά.
Το χάσμα μεταξύ των φύλων στη Wikipedia δεν είναι απλώς μια αντανάκλαση των υφιστάμενων ανισοτήτων – η πλατφόρμα είναι ένας τόπος όπου αυτές οι ανισότητες είτε ενισχύονται είτε αμφισβητούνται. Αν η Wikipedia φιλοδοξεί να συμπεριλάβει το σύνολο της ανθρώπινης γνώσης, τότε πρέπει να αντιμετωπίσει τα συστημικά εμπόδια που αποκλείουν τις φωνές των γυναικών.
Η επίτευξη της ισορροπίας μεταξύ των φύλων θα απαιτήσει:
Περισσότερες γυναίκες συντάκτριες και γενική ποικιλομορφία μεταξύ των συνεισφερόντων.
Καλύτερη τεκμηρίωση των επιτευγμάτων των γυναικών στα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης.
Διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στην κουλτούρα και τις πολιτικές επεξεργασίας της Wikipedia. Αυτό θα σήμαινε να γίνουν πιο προσιτές οι συντακτικές οδηγίες της, να καλωσορίζονται και να ενθαρρύνονται οι νέοι συντάκτες και να επιτρέπεται μεγαλύτερη συμμετοχή της κοινότητας στην επιλογή των άρθρων που θα προβάλλονται στην κεντρική σελίδα.
Παρά τα ελαττώματά της, η Wikipedia είναι ένα τεράστιο επίτευγμα. Είναι η μεγαλύτερη και ευρύτερα προσβάσιμη πλατφόρμα γνώσης στον κόσμο και ανήκει ελεύθερα σε κανέναν και σε όλους. Επομένως, είναι στο χέρι όλων μας να την κάνουμε ένα μέρος που να αντικατοπτρίζει την ποικιλομορφία της ανθρώπινης εμπειρίας, όπου όλες οι φωνές ακούγονται και εκτιμώνται.
Η Νούρια Φεράν-Φερέρ, Núria Ferran-Ferrer |, είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια στη Σχολή Πληροφορικής και Οπτικοακουστικών Μέσων του Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης, Universitat de Barcelona on The Conversation (UB), Διευθύντρια του διδακτορικού προγράμματος στην Πληροφορική και την Επικοινωνία και εντεταλμένη του Πρύτανη για τη Διεύθυνση της Μονάδας Ισότητας στο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης. Το άρθρο της δημοσιεύτηκε στο The Conversation: Wikipedia has a huge gender equality problem – here’s why it matters | The Conversation στις 7 Μαρτίου 2025 και αναδημοσιεύεται εδώ με άδεια Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International.
