Η Wikipedia παραμένει, η μεγαλύτερη διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια του κόσμου, ένα εντυπωσιακό επίτευγμα συλλογικής γνώσης που δημιουργείται από κοινότητες εθελοντών. Ωστόσο, η πλατφόρμα έχει δεχθεί αυξανόμενη κριτική για περιοριστικές πολιτικές, μειωμένη συμμετοχή της κοινότητας και υπερβολικό έλεγχο από διαχειριστές με εκτεταμένα προνόμια. Παράλληλα, έχουν αναδειχθεί νέες wiki-πρωτοβουλίες που προωθούν εναλλακτικά μοντέλα ανοικτής γνώσης, λιγότερο εξαρτημένα από ιεραρχικές δομές και περισσότερο προσανατολισμένα στη διαφάνεια και την επιστημονική εγκυρότητα.
Παρακάτω παρουσιάζουμε έξι εναλλακτικές της Wikipedia, οι οποίες διαθέτουν ανοιχτές άδειες (Creative Commons Attribution-Share-Alike ή παρόμοιες) και επιτρέπουν τη συνεισφορά περιεχομένου από κάθε εγγεγραμμένο χρήστη.
1. Justapedia – Για πιο ανοιχτό διάλογο και λιγότερη λογοκρισία
Η Justapedia (justapedia.org), που λειτουργεί από το Justapedia Foundation, δημιουργήθηκε ως απάντηση σε αυτό που οι ιδρυτές της θεωρούν ως ολοένα και πιο περιοριστικές πολιτικές της Wikipedia. Επικεντρώνεται στην ελευθερία του λόγου και την αποφυγή λογοκρισίας, προσπαθώντας να προσφέρει ευρύτερες οπτικές — ιδίως σε πολιτικά ή κοινωνικά αμφιλεγόμενα θέματα. Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες λειτουργίες της είναι η ανάκτηση άρθρων που έχουν διαγραφεί από τη Wikipedia, όταν οι διαγραφές αυτές εκλαμβάνονται ως αποτέλεσμα μεροληψίας. Οι εγγεγραμμένοι χρήστες μπορούν να δημιουργούν νέα άρθρα, διαμορφώνοντας ένα πιο ανοικτό περιβάλλον ανταλλαγής γνώσης.
2. HandWiki – Η επιστημονική εγκυκλοπαίδεια της νέας εποχής
Η HandWiki (handwiki.org) έχει πάνω από ένα εκατομμύριο άρθρα. Αν και μεγάλο μέρος του περιεχομένου της προέρχεται από τη Wikipedia (με σωστή αναφορά πηγών), φιλοξενεί επίσης πλήθος πρωτότυπων άρθρων, κυρίως σε τομείς επιστήμης, τεχνολογίας και πληροφορικής. Το περιεχόμενο οργανώνεται σε 17 θεματικές ενότητες (namespaces), διευκολύνοντας την πλοήγηση. Οι καταχωρήσεις της τείνουν να είναι μεγαλύτερες και με περισσότερες παραπομπές από εκείνες της Wikipedia. Σε αντίθεση με τη Wikipedia, η HandWiki απαιτεί εγγραφή με επαληθευμένα επαγγελματικά στοιχεία, προωθώντας την αξιοπιστία και τον επαγγελματισμό.
3. Citizendium – Εγκυρότητα με επώνυμη συμμετοχή
Το Citizendium (citizendium.org) ιδρύθηκε από τον συνιδρυτή της Wikipedia, Larry Sanger, και φιλοδοξεί να ενισχύσει τη διαφάνεια μέσω επώνυμης και τεκμηριωμένης συνεισφοράς. Όλοι οι συντάκτες χρησιμοποιούν τα πραγματικά τους ονόματα, ενώ πολλά άρθρα φέρουν πιστοποιήσεις αξιοπιστίας ή δηλώσεις μη ανασκόπησης. Η πλατφόρμα εφαρμόζει δομημένες διαδικασίες αξιολόγησης και προσφέρει εναλλακτικές προσεγγίσεις σε πληθώρα θεμάτων, αποφεύγοντας την ανωνυμία και τις συγκρούσεις που αυτή συνεπάγεται.
4. MDWiki – Η εγκυκλοπαίδεια της ιατρικής γνώσης
Η MDWiki (mdwiki.org) επικεντρώνεται στην ιατρική και τις βιοϊατρικές επιστήμες, με στόχο την ελεύθερη πρόσβαση σε αξιόπιστη και επικαιροποιημένη πληροφόρηση.
Διατηρείται από το Wiki Project Med Foundation και επεκτείνει τη δουλειά της Wikipedia στα ιατρικά θέματα, προσθέτοντας εξειδικευμένες πηγές, πίνακες και στοιχεία από επιστημονικές δημοσιεύσεις. Αξιοσημείωτη είναι και η προσπάθειά της να προσφέρει περιεχόμενο offline, για χρήση σε περιοχές με περιορισμένη πρόσβαση στο διαδίκτυο.
5. WikiDoc – Ιατρική γνώση από την παγκόσμια κοινότητα
Η WikiDoc (wikidoc.org) είναι μια ακόμη ανοιχτή ιατρική εγκυκλοπαίδεια, σχεδιασμένη για συνεργατική συγγραφή από διεθνή κοινότητα επαγγελματιών υγείας. Οι συνεισφορές βασίζονται στη διαδικασία συν-δημιουργίας (co-creation), και το περιεχόμενο διαμορφώνεται σταδιακά μέσα από συλλογικές αναθεωρήσεις. Η πλατφόρμα προωθεί την αμεροληψία, την ταχεία ενσωμάτωση νέων επιστημονικών δεδομένων και την ελευθερία από πνευματικούς περιορισμούς.
6. Encyclopedia of Life – Για τη βιοποικιλότητα του πλανήτη
Η Encyclopedia of Life (eol.org) επικεντρώνεται στη γνώση γύρω από τη ζωή στη Γη, φιλοξενώντας πλήθος καταχωρήσεων για είδη, οικοσυστήματα και βιοποικιλότητα. Σκοπός της είναι να ενισχύσει τη δημόσια κατανόηση της φύσης, συγκεντρώνοντας και διαμοιράζοντας ανοιχτά δεδομένα και εικόνες. Πολλά από τα οπτικά στοιχεία της EOL έχουν ενσωματωθεί στη Wikipedia, ωστόσο η EOL διαθέτει πιο εξειδικευμένες και επιστημονικά προσανατολισμένες καταχωρήσεις.
Η Εγκυκλοσφαίρα (EncycloSphere): Το μέλλον της αποκεντρωμένης γνώσης
Οι παραπάνω εγκυκλοπαίδειες, μαζί με πολλές άλλες, συνδέονται μέσω του EncycloSphere project (encyclosphere.org), μιας αποκεντρωμένης υποδομής που συγκεντρώνει περιεχόμενο από δεκάδες πηγές. Με εργαλεία όπως το EncycloReader.org και το EncycloSearch.org, οι χρήστες μπορούν να αναζητούν άρθρα από διάφορες εγκυκλοπαίδειες μέσα από ενιαίο, χωρίς διαφημίσεις περιβάλλον, απαλλαγμένο από αλγοριθμικές προκαταλήψεις και SEO χειραγώγηση. Το έργο υποστηρίζεται από το Knowledge Standards Foundation, με επικεφαλής τον Larry Sanger, και προωθεί την ανοιχτή, μη εμπορευματοποιημένη πρόσβαση στη γνώση.
Ελεύθερη γνώση χωρίς σύνορα
Οι νέες wiki-εγκυκλοπαίδειες δείχνουν πως η εποχή της συλλογικής γνώσης δεν εξαντλείται στη Wikipedia. Αντιθέτως, επαναπροσδιορίζεται: με θεματική εμβάθυνση, επιστημονική εγκυρότητα, διαφάνεια και αποκεντρωμένη διαχείριση. Σε έναν κόσμο όπου η πληροφορία μετατρέπεται εύκολα σε εργαλείο ισχύος, η ελεύθερη, πολυφωνική και αξιόπιστη γνώση είναι ίσως η πιο σημαντική μορφή ψηφιακής δημοκρατίας.
—
Πηγή άρθρου: jwork.org