Ζούμε, δυστυχώς, σε έναν κόσμο όπου κυριαρχεί η άγνοια -παρά την εξέλιξη της τεχνολογίας και τις αυξημένες δυνατότητες- και η ελεύθερη ροή της πληροφορίας υποσκάπτεται από την καθημερινή παραπληροφόρηση με κάθε μέσο, για κάθε σκοπό. Αυτό συμβαίνει ως φυσική συνέπεια όταν η μετάδοση της γνώσης περιορίζεται τεχνητά από διάφορα «δικαιώματα», που στην πραγματικότητα αποσκοπούν στο οικονομικό όφελος.
Κάπως έτσι, λοιπόν, η αληθινή γνώση έχει μετατραπεί σε δυσεύρετο είδος πολυτελείας, καθώς κρατείται δέσμια σε κάθε λογής βιβλιοθήκες -ψηφιακές και μη- όπου η πρόσβαση επιτρέπεται αποκλειστικά στους έχοντες —πάντα με το ανάλογο αντίτιμο.
Ανοιχτή πρόσβαση… αλλά επιλεκτικά
Πριν από μερικές ημέρες, μια από τις μεγαλύτερες ψηφιακές φυλακές γνώσης, το JSTOR, ανακοίνωσε πως θα επεκτείνει την πρόσβαση χωρίς κόστος σε ένα μέρος της συλλογής του, για να υποστηρίξει τα εκπαιδευτικά ιδρύματα που αντιμετωπίζουν προβλήματα εξαιτίας της πανδημίας που επικρατεί σε ολόκληρο τον κόσμο. Φαίνεται σωστή κίνηση μα, πριν την επικροτήσουμε, ας διαβάσουμε ανάμεσα από τις γραμμές των δηλώσεων που δημοσιεύτηκαν.
Συνεργαζόμαστε με εκδότες για να κάνουμε περισσότερα από 20.000 βιβλία διαθέσιμα χωρίς χρέωση για συμμετέχοντα στο JSTOR ακαδημαϊκά ιδρύματα και σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που δε συμμετέχουν στο πρόγραμμα βιβλίων μας.
Ο αριθμός των βιβλίων που είναι διαθέσιμα μέσω αυτής της προσπάθειας αυξάνεται καθημερινά καθώς περισσότεροι εκδότες συμμετέχουν.
Αρκετές ιστοσελίδες αναπαρήγαγαν την είδηση γράφοντας για «ανοιχτή πρόσβαση» στο υλικό και κάνοντας λόγο για ένα σπουδαίο γεγονός, εντούτοις η πραγματικότητα είναι αρκετά διαφορετική, με τη συγκεκριμένη πρακτική να προσομοιάζει το μοντέλο του freemium.
Αρχικά, δεν αναφέρεται πουθενά πως η πρόσβαση θα επιτρέπεται ελεύθερα σε ολόκληρη τη συλλογή του JSTOR, η οποία περιλαμβάνει εκατομμύρια συγγράμματα, βιβλία και περιοδικά που ανήκουν στην παγκόσμια επιστημονική και πολιτιστική κληρονομιά, καθώς η χρηματοδότηση μεγάλου μέρους εξ αυτών προήλθε από δημόσιους πόρους. Απλά επεκτείνεται αυτό το ιδιότυπο άνοιγμα ώστε να καλύπτει περισσότερες πηγές γνώσης.
Επιπλέον, θα εξακολουθήσουν να μην έχουν πρόσβαση οι κοινοί θνητοί, αφού αυτή αφορά τους υπάρχοντες πελάτες του JSTOR και δη τα σχολεία και τα πανεπιστήμια που ήδη συμμετέχουν σε αυτό. Έτσι, δεν επικαλύπτονται οι πρόσκαιροι «τζαμπατζήδες» με εκείνους που μπορούν να πληρώνουν αδρά το αγαθό της γνώσης αλλά και η όλη ενέργεια φέρει τον μανδύα της προσφοράς στο κοινό καλό.
Φυσικά, η απόφαση αυτή του JSTOR δεν ήρθε ξαφνικά. Ακολουθεί αντίστοιχες κινήσεις εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, όπως τα πανεπιστήμια Johns Hopkins, Cambridge και Oxford μα και συνδρομητικών ψηφιακών βιβλιοθηκών, όπως το Scribd, που αντέδρασαν στις πιέσεις της επιστημονικής κοινότητας αλλά και του απλού κόσμου επιτρέποντας με τη σειρά τους τη δωρεάν πρόσβαση σε ένα μέρος των αρχείων που διατηρούν, με την πρόφαση της κοινωνικής προσφοράς στην εκπαίδευση.
Και αν η μερική πρόσβαση είναι προτιμότερη από την καθόλου πρόσβαση και σίγουρα θα βοηθήσει μαθητές, φοιτητές και εκπαιδευτικούς σε αυτήν τη δύσκολη περίοδο, δε θα συνεχιστεί για αόριστο χρονικό διάστημα αλλά έχει ημερομηνία λήξης. Στην περίπτωση του JSTOR, αυτή έχει οριστεί για τις 30 Ιουνίου του τρέχοντος έτους. Βλέπετε, καλός ο διαμοιρασμός της γνώσης αλλά ακόμα καλύτερο το εμπόριο αυτής και τα έσοδα του μητρικού -μη κερδοσκοπικού- οργανισμού ITHAKA, που έφτασαν τα 110 εκατομμύρια δολάρια το 2017.
Η πανδημία ως άλλος Aaron Swartz
Η ανάγνωση της παραπάνω είδησης και ο εμπλεκόμενος φορέας έφεραν στον νου μας την περίπτωση του Aaron Swartz, ενός ανθρώπου που υπερασπίστηκε το δικαίωμα στην ανοιχτή πρόσβαση για όλους μέχρι τέλους. Ας φρεσκάρουμε, λοιπόν, τη μνήμη των παλιότερων για να μαθαίνουν και οι νεότεροι.
Ο Swartz ήταν, τότε (2010-2011), επιστημονικός συνεργάτης του πανεπιστημίου Harvard, και με την ιδιότητα αυτή είχε τη δυνατότητα πρόσβασης στο σύστημα του JSTOR. Κατά την παραμονή του στους χώρους ενός άλλου πανεπιστημίου, του MIT, χρησιμοποίησε ένα κρυμμένο σημείο πρόσβασης στο κατά τα άλλα «ανοιχτό δίκτυο» της πανεπιστημιούπολης ώστε να κατεβάσει «ένα σημαντικό μέρος του συνολικού αρχείου στο οποίο είχε επενδύσει το JSTOR [sic]». Ήταν, περίπου, 4 εκατομμύρια δημοσιεύσεις, με στόχο να διατεθούν ελεύθερα στο κοινό.
Επειδή όμως η απελευθέρωση της γνώσης συνιστά ποινικό αδίκημα στον κόσμο μας, συνελήφθη και καταδικάστηκε με εξοντωτικά δυσανάλογες ποινές, γεγονός που τον ώθησε τελικά στην αυτοκτονία. Έτσι, η ανθρωπότητα έχασε έναν σπουδαίο προγραμματιστή, συγγραφέα, ακτιβιστή και υπέρμαχο του δικαιώματος στην ανοιχτή πρόσβαση, που άφησε πίσω του σημαντικά έργα από τα οποία επωφελούμαστε όλοι, όπως είναι το πρότυπο RSS, η γλώσσα σήμανσης κειμένου Markdown και ο οργανισμός Creative Commons.
H προσφορά της «παράνομης» δράσης του Swartz αναγνωρίστηκε από δημιουργούς σημαντικών ανοιχτών τεχνολογιών, όπως ο πατέρας του Παγκόσμιου Ιστού, Sir Tim Berners-Lee, από εξέχοντες υποστηρικτές της ανοιχτής πρόσβασης, όπως οι Cory Doctorow, Doc Searls και Brewster Kahle αλλά ακόμα και από πολιτικούς.
Ακολούθησαν ανάλογες κινήσεις, σαν αυτή του Greg Maxwell που διέθεσε ελεύθερα 33GB επιστημονικών συγγραμμάτων από το JSTOR ως αντίδραση στην καταδίκη του Swartz (σημειώστε ότι τα συγγράμματα αυτά βρίσκονταν υπό άδεια Κοινού Κτήματος, άρα το JSTOR επιχειρούσε να χρεώνει για την πρόσβαση σε αυτά εντελώς ανήθικα) και, βεβαίως, της Alexandra Elbakyan, δημιουργού του «πειρατικού» ιστοχώρου Sci-Hub που παρέχει δημόσια πρόσβαση σε επιστημονικά συγγράμματα.
Η γνώση παραμένει υπό περιορισμό
Σχεδόν μια δεκαετία αργότερα και παρά τις πομπώδεις ανακοινώσεις, διαπιστώνουμε πως ούτε μια πανδημία δε μπορεί να υπερνικήσει τη φάμπρικα των πνευματικών δικαιωμάτων. Ένα πολύ μεγάλο μέρος της ανθρώπινης γνώσης εξακολουθεί να βρίσκεται φυλακισμένο σε ψηφιακή μορφή, με τις όποιες ενέργειες όπως αυτή του JSTOR να μην είναι τίποτα άλλο παρά κλεφτές ματιές από την κλειδαρότρυπα.
Ειδικότερα υπό τις τρέχουσες συνθήκες, με τα σχολεία να παραμένουν κλειστά και τον τομέα της Παιδείας σε ολόκληρο τον πλανήτη να αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα, είναι εμφανές πως πρέπει να σταματήσει μια για πάντα αυτή η αισχροκέρδεια. Η γνώση αποτελεί δικαίωμα και όχι ακριβοπληρωμένο αγαθό για λίγους, ενώ η ανοιχτή πρόσβαση είναι σήμερα περισσότερο αναγκαία από ποτέ. Συνδρομές, «paywalls» και λοιποί περιορισμοί σε υλικό γνώσης και μάθησης γεμίζουν τις τσέπες των εμπνευστών τους σε βάρος όλων μας και σταδιακά μεταβάλλουν τον κόσμο μας στην «πιο ενημερωμένη κοινωνία που πέθανε ποτέ από άγνοια [sic]».
Πηγή άρθρου: https://osarena.net/