Πίσω εκεί στο μακρινό 1971, στα πρώτα βήματα του διαδικτύου, ο 24χρονος Michael Hart ξεκίνησε να ψηφιοποιεί κλασικά λογοτεχνικά έργα, ελεύθερα πνευματικών δικαιωμάτων, δημιουργώντας το εμβληματικό Project Gutenberg. Η ιδέα του ήταν απλή: Να κάνει εύκολα προσβάσιμα σε όλο τον κόσμο τα ελεύθερα αυτά έργα. Δαπάνησε ολόκληρη τη ζωή του στην υλοποίηση της ιδέας και έφυγε πριν πέντε χρόνια δικαιωμένος.
Ας ξεκινήσουμε με μια απλή θεώρηση: Ο δημιουργός ενός έργου τέχνης –κάθε μορφής τέχνης- δεν επιθυμεί απαραίτητα να γίνει εμπορικό προϊόν. Κι αν μιλήσουμε για λογοτεχνία, η ελεύθερη διάθεση ενός βιβλίου στην εποχή του χαρτιού ήταν κοστοβόρα και ως εκ τούτου αδύνατη. Στη εποχή του διαδικτύου όμως, το κόστος έκδοσης αλλά και διανομής στον αναγνώστη εξαϋλώθηκε, και ο δημιουργός ή ο εκδοτικός οίκος μπορεί πλέον δωρεάν και χωρίς ιδιαίτερες τεχνικές γνώσεις να το απελευθερώσει ως κοινό αγαθό.
Οι άδειες Creative Commons, ως μετεξέλιξη παλαιότερων αδειών, δίνουν το πλαίσιο της ανοικτής διανομής ενός έργου, σε αντίθεση με το αυστηρά περιοριστικό copyright, μέσα από 6 εναλλακτικές επιλογές. Ποια τα οφέλη της ελεύθερης διάθεσης για τους δημιουργούς; Ψάξτε για τους καλλιτέχνες που διαθέτουν ελεύθερα το έργο τους και η Google σας έχει έτοιμη την απάντηση.
Τα τελευταία χρόνια δημιουργείται αθόρυβα και στη χώρα μας μια ανοικτή λογοτεχνική σκηνή με ολοένα και αυξανόμενη διείσδυση: Τα ελληνικά λογοτεχνικά έργα που διανέμονται αυτή τη στιγμή ελεύθερα και νόμιμα σε ψηφιακή μορφή είναι πραγματικά πολλά και θα το διαπιστώσετε ευθύς αμέσως. Τα ανοικτά ψηφιακά βιβλία συναντώνται σε ποικίλους μορφότυπους (epub, mobi, pdf, flip book, html, android app κλπ) και διαβάζονται εύκολα από οποιαδήποτε υπολογιστική συσκευή (ηλεκτρονικούς αναγνώστες, ταμπλέτες, έξυπνα κινητά, επιτραπέζιους υπολογιστές).
Ξεκινώντας από τους εμπορικούς εκδοτικούς οίκους θα συναντήσουμε τις Εκδόσεις Καστανιώτη που διανέμουν ελεύθερα 9 εξαιρετικά e-books γνωστών συγγραφέων. Αξίζει να σημειωθεί πως οι Εκδόσεις Καστανιώτη –με πρωτοβουλία του υιού Αργύρη Καστανιώτη- διένειμαν ελεύθερα το μυθιστόρημα «Το χαμένο μπλουζ» του Μίμη Ανδρουλάκη υπό άδεια CC το 2008(!). Οι Βορειοδυτικές Εκδόσεις του Γιάννη Πλιώτα, διαθέτουν ελεύθερα σε e-book όλα τα βιβλία που έχουν εκδώσει. Την ίδια ακριβώς πολιτική απελευθέρωσης ακολουθούν και οι Εκδόσεις Δήγμα διαθέτοντας αυτή τη στιγμή 24 ανοικτά e-books. Οι Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο έχουν απελευθερώσει 4 παιδικά βιβλία στη νοηματική γλώσσα, οι Εκδόσεις Ενδυμίων του Βασίλη Λαλιώτη προσφέρουν 83 ελεύθερα βιβλία και οι ψηφιακές εκδόσεις EasyWriter διαθέτουν πληθώρα δωρεάν βιβλίων συνεργαζόμενων συγγραφέων.
Παράλληλα έχουν δημιουργηθεί μη εμπορικοί εκδοτικοί οίκοι που επιμελούνται και διανέμουν ανοικτά ψηφιακά βιβλία (ατομικά ή συλλογικά). Ξεχωρίζει η παρουσία των Εκδόσεων Σαΐτα του Ηρακλή Λαμπαδαρίου, που έχουν αναδείξει φωνές δεκάδων δημιουργών. Η ανοικτή βιβλιοθήκη OPENBOOK εκδίδει κυρίως συλλογικά και συνεργατικά έργα και παράλληλα αποτελεί κατάλογο των ανοικτών ψηφιακών βιβλίων. Σημαντική είναι η προσπάθεια που γίνεται στον ιστότοπο τοβιβλίο.net με πρωτεργάτη τον Κώστα Θερμογιάννη. Εξαιρετική η εκδοτική προσπάθεια των Εκδόσεων Schooltime του Γιώργου Σκάθαρου, που παράλληλα διαθέτουν μια εμπλουτισμένη ψηφιακή βιβλιοθήκη. Η βιβλιοθήκη των Εκδόσεων 24 γράμματα διαθέτει 2.500 ηλεκτρονικά βιβλία, με την άοκνη προσπάθεια του Γιώργου Δαμιανού και οι Εκδόσεις Αρχίγραμμα του Νίκου Φάκου, έχουν ήδη κυκλοφορήσει όμορφα ανοικτά βιβλία. Το εργαστήρι ανοικτής τεχνολογίας & τέχνης P2P Lab είναι από τις παλαιότερες προσπάθειες διερεύνησης της ομότιμης παραγωγής στην τέχνη και έχει εκδώσει σημαντικά συνεργατικά έργα μέσω της δημιουργικής ομάδας Ελ Ρόι.
Είναι εκατοντάδες οι συγγραφείς που έχουν διαθέσει ελεύθερα έργα τους στο διαδίκτυο. Θα αναφερθούμε συμβολικά σε τέσσερις εξ αυτών: Ο Νίκος Δήμου είναι από τους πρώτους έλληνες δημιουργούς που αντιλήφθηκε την δύναμη του νέου μέσου και διέθεσε ελεύθερα κάποια βιβλία του ήδη από τη δεκαετία του ’90. Ο πολυγραφότατος Μάνος Κοντολέων, από τους σημαντικότερους έλληνες συγγραφείς, έχει επιλέξει να διαθέσει επίσης ολόκληρα έργα του μέσα από τον ιστότοπό του. Ο Θεσσαλονικιός Θανάσης Τριαρίδης είναι από τους πρωτεργάτες της ανοικτής διάθεσης της λογοτεχνίας και έχει δημιουργήσει έναν δικτυακό τόπο με όλα τα έργα του σε ψηφιακή μορφή. Και από τη νεότερη γενιά ο εξαιρετικός Αύγουστος Κορτώ έχει διαθέσει στο κοινό ελεύθερα 3 έργα του (εδώ κι εδώ).
Από τις ανοικτές προσπάθειες φορέων θα ξεχωρίσουμε τον Μικρό Αναγνώστη του (πάλαι ποτέ) Εθνικού Κέντρου Βιβλίου με αφήγηση παιδικών παραμυθιών και την σημαντική ψηφιακή βιβλιοθήκη του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Λάτση.
Αξιοσημείωτο είναι και το γεγονός πως ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία έχουν δημιουργήσει ειδική ενότητα με ανοικτά e-books: Το MyeBooks, το CosmoteBooks, το ReadPoint και το CaptainBook συμβάλλουν σημαντικά στη διάδοση της ψηφιακής ανάγνωσης.
Ψηφιακές βιβλιοθήκες με εκατοντάδες ελεύθερα βιβλία διαθέτουν οι ιστότοποι Ebooks4greeks, Free-ebooks και Ιδεόστατο.
Μια δημοφιλής μορφή ψηφιακού βιβλίου είναι και οι εφαρμογές για κινητά και ταμπλέτες Android και είναι καταπληκτική η δουλειά που κάνει αφιλοκερδώς ο Αντώνης Πανώρης, δημιουργός της Automon.
Κλασικά έργα ελληνικής λογοτεχνίας προσφέρει το εξαιρετικό Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού και ο ελληνικός ιστότοπος Βικιβιβλία της Wikipedia. Ο Νίκος Σαραντάκος έχει κάνει μια όμορφη συνεργατική προσπάθεια δημιουργώντας την ενότητα “Κείμενα μαζί” με έργα νεοελληνικής λογοτεχνίας. Για αρχαία ελληνικά κείμενα είναι εξαιρετική η βιβλιοθήκη που διαθέτει ο Μικρός Απόπλους ενώ δεν πρέπει να παραλείψουμε και την ελληνική συλλογή του Project Gutenberg.
Στο ίδιο πνεύμα ανοικτής διάθεσης των βιβλίων κινείται και η ελληνική κοινότητα του Book Crossing αλλά και η Ανταλλακτική Βιβλιοθήκη.
Και η ιστορία της ελληνικής ανοικτής λογοτεχνικής σκηνής συνεχίζεται, καθώς οι δυνατότητες του διαδικτύου είναι απεριόριστες. Ήδη είναι διαθέσιμα στον οποιονδήποτε αναγνώστη ως κοινό αγαθό πολλά και σημαντικά έργα ελληνικής λογοτεχνίας. Η αρχή έγινε, η διάθεση προσφοράς από συγγραφείς, εκδότες και εθελοντές υπάρχει, η συνέχεια στις οθόνες μας θα είναι σίγουρα πολύ ενδιαφέρουσα.
Συντάκτης: Γιάννης Φαρσάρης //
* Πρώτη δημοσίευση στον ιστότοπο του Φεστιβάλ των Κοινών (http://commonsfest.info/)